Virgine Bailly en Emmanuelle Quertain tonen nieuw werk gemaakt tussen 2021 en 2022. De focus van de tentoonstelling ligt in het bevragen van de kijk op de realiteit.

Virginie Bailly

“In de verzamelde geschriften van Robert Smithson stuitte Virginie Bailly in op de idee dat onze geest en de aarde in continue staat van erosie zijn “(...) mental rivers wear away abstract banks, brain waves undermine cliffs of thought, ideas decompose into stones of unknowing, and conceptual crystallizations break apart into deposits of gritty reason. (...) Haar kunstenaarspraktijk vertaalt zich zoals een stromende rivier waarbij het water sedimenten achterlaat op de oevers van de geest. Anders dan meeste kunstenaars gaat de kunstenares niet als observator te werk. Ze kijkt niet op afstand naar de werkelijkheid, maar staat middenin de modder van de werkelijkheid zelf. Hierdoor heeft ze de mogelijkheid om allerlei invloeden van binnenuit te verbinden en vorm te geven waardoor de ervaring en het tijdsaspect belangrijke onderdelen vormen van het schilderproces. Haar schilderijen zijn als mentale landschappen waarbij splinters realiteit, motieven, gebeurtenissen uit de actualiteit en fragmenten uit de kunstgeschiedenis zich kristalliseren in efemere residuen zoals het wassende water van een rivier. (...)”

Floris Dehantschutter, 2019, Fragment uit de tekst ‘A Sedimentation of The Mind’

Virginie Bailly’s 'landschappen' vertonen een oneindige diversiteit aan bestanddelen, hoofdzakelijk schilderkunstige maar ook andere. Geen mogelijkheid blijft onbenut. In de grote formaten eist alles in gelijke mate de aandacht op. 'Kleine' gebeurtenissen doen zich overal voor. Vegen, lijnen, banen, toetsen, afdrukken, krabbels, stroken, banen, spatten..., zelfs nauwelijks zichtbare figuratieve elementen (bakstenen muren, trappen, de suggestie van een menselijke figuur...), tot en met opgekleefde knipsels. Vlokkig, wolkig, scherp afgelijnd, warrig, helder, strak, organisch... Het schilderij is een en al proliferatie, de roes der dingen, een hommage aan de veelheid.

Door de schilderkunstige bestanddelen maximaal te versplinteren, te vermenigvuldigen, te verzelfstandigen en te diversifiëren, maakt zij de top onbereikbaar of toch tenminste de weg er naartoe lang. Hoe genereert de veelheid zelf de eenheid van het schilderij of hoe creëren zij elkaar wederzijds, dialectisch?

Er moet iets wonderbaars gebeuren tussen deze bestanddelen. In de onzichtbare tussenruimte die deze elementen verbindt.

De eenheid wordt verbroken en hersteld. Het schilderij is beide tegelijk. Het tussen maakt het tot een picturaal veld. Dat verleent aan de ruimte van het schilderij een energetische lading. De ruimte van het schilderij hangt af van de tendens naar verbondenheid van wat gescheiden blijft. Op een bevreemdende wijze is alles gespannen naar eenheid. Het schilderij wordt door deze energie doorstroomd. Het is een wordendeontplooiing tot eenheid.

Zoals de bergbeklimmer nooit opgeeft vooraleer hij de top bereikt - welke ontbering het hem ook kost - zo streeft de schilder naar het bereiken van het schilderij. Door steeds weg te laten, toe te voegen, te verschuiven, te verbreken, te herordenen en geduldig te kijken, beslist zij op welk moment het wonder van het schilderij zich heeft voltrokken. De hoogtekoorts heeft naar het onbereikbare punt gebracht. Het gevoel dat op dat moment overheerst, moet vergelijkbaar zijn met dat van de bergbeklimmer die zijn inspanning bekroond ziet (...).

Francis Smets, 2015, fragment uit de tekst Hoogtekoorts, geschreven voor de catalogus Le Mont Analoge.

Emmanuelle Quertain

Zou schilderkunst standhouden in een situatie van leven of dood? Het recente werk van Emmanuelle Quertain situeert zich binnen de context van de huidige oorlog in Oekraïne en onderzoekt de rol van de schilder en die van de geschilderde voorstelling. De kunstenares eigent zich hierbij de beelden toe die in de media circuleren en trekt parallellen met het genre van de historieschilderkunst.

Met de beelden van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky verwijst Quertain naar De dood van Marat(1793), een werk van de neoklassieke schilder Jacques-Louis David dat een martelaar van de Franse revolutie voorstelt.

Jean-Paul Marat was een politicus en journalist die zich tijdens de Franse revolutie aansloot bij de Jacobijnen en in 1793 vermoord werd door Charlotte Corday. De moord werd gepleegd terwijl Marat in bad lag; hij leed namelijk aan een ernstige huidziekte en zocht in het water verlichting voor zijn huiduitslag. De schilder David werd uitgenodigd om dit historische moment vast te leggen, en beeldde het af binnen de conventies van zijn genre, gekenmerkt door klassieke en geïdealiseerde vormen. Hoewel de dood van Marat een lastige erfenis was voor de leiders van de verschillende revolutionaire facties, zou Davids voorstelling van het gebeuren de jaren daarop een enorme impact hebben op het openbare leven.

In zijn brief aan Antonioni heeft Roland Barthes het over de subtiliteit van de betekenis. Hij noemt die een cruciaal en politiek element in de kunst, “juist omdat betekenis, vanaf het moment dat ze vastligt en opgelegd wordt, m.a.w. niet langer subtiel is, een instrument wordt, de inzet van een machtsspel. Betekenis subtiel maken is dan ook een alternatieve vorm van politieke activiteit, en dat geldt voor elke poging om het fanatisme van de betekenis af te brokkelen, te verstoren of ongedaan te maken.” In haar artistieke praktijk vertoont Emmanuelle Quertain een vergelijkbare sensibiliteit. Voor haar is de rol van de kunstenaar niet verbonden met zelfexpressie of de behoefte om een mening te uiten, maar eerder met de nood om een bijdrage te leveren aan de samenleving. Quertains schilderpraktijk is een geconcentreerd en langdurig kijken naar de visuele realiteit, en wil in de eerste plaats inspelen op de wereld. Quertain schildert in olieverf en aquarel op aluminium en hout. Het dunne aluminium oppervlak creëert een ruimtelijke vlakheid, waardoor haar geschilderde beelden dicht bij de fotografie aanleunen wat betreft de manier waarop ons menselijk oog het beeld ervaart.

Publieke verantwoordelijkheid behoort volgens Quertain tot het takenpakket van de schilder. Met die idee in het achterhoofd zoekt zij tastend haar eigen weg binnen het genre van de historieschilderkunst. In de academische traditie werd dit genre lang beschouwd als de hoogste vorm van schilderkunst. Het richtte zich vaak op Bijbelse en mythologische thema's, met andere woorden, op de grote verhalen en waarden van de periode in kwestie. De hedendaagse afbeeldingen van de geschiedenis, daarentegen, maken deel uit van een steeds snellere informatiestroom, die we in hoog tempo tot ons nemen via diverse mediatechnologieën. Het geheel van werken dat in deze tentoonstelling wordt gepresenteerd, kan begrepen worden als een poging om de consumptie te vertragen en de aandacht te vestigen op de manier waarop een beeld wordt geconstrueerd. Aangezien schilderkunst een beeld biedt dat bemiddeld wordt door het oog en de hand van een kunstenaar, gaat ze altijd gepaard met een zekere mate van vervorming. Quertain focust hier op het portret, op het schilderkunstig construeren van beelden van een gezicht of van lichamen. Ze tracht op die manier vragen uit te lokken over de betekenis van ons mens-zijn en wat daarvan het wezen uitmaakt. De werken gaan over de huidige oorlog. Die gaat ons allemaal aan, omdat hij toont hoe ingewikkeld het samenleven is en een strijd inhoudt voor het zelfbeschikkingsrecht van een bevolking en voor de toekomst van de democratie.

De portretten "Zelensky I - 2019 élections" en "Zelensky II - February 2022" zijn studies van twee officiële afbeeldingen van de president van Oekraïne. Het eerste beeld is het portret dat werd uitgebracht bij de verkiezing van de president in 2019; het tweede werd vrijgegeven in de pers kort na het escaleren van de oorlog in februari 2022. Er kan een parallel getrokken worden tussen de betekenis van Zelensky vandaag en die van Marat tijdens de Franse Revolutie, en ook de beweegredenen om zijn portret te schilderen kunnen vergeleken worden met die van David in zijn tijd. Maar bovendien is Zelensky zelf een soort kunstenaarsfiguur, die een aantal antwoorden biedt op de vraag hoe een kunstenaar vandaag in tijden van oorlog kan reageren. De voormalige acteur en komiek, die paradoxaal genoeg zijn eigen lotsbestemming heeft gespeeld in de komische televisieserie Dienaar van het Volk (2015-2019), heeft in zijn reacties tijdens de oorlog blijk gegeven van inventiviteit en zelfs van humor. Het is niet moeilijk om daarin artistiek meesterschap te zien, en meer specifiek het vermogen om betekenis te verbrokkelen, te sturen, te verschuiven en te consolideren.

In een andere afbeelding van Zelensky stelt Quertain via een tweet haar eigen praktijk als portretschilder in vraag. Op het schilderij zien we een afbeelding van de familie van de president, met daarbij de woorden die hij in 2019 zou hebben uitgesproken : “Ik wil mijn foto niet in uw kantoren : een president is geen icoon, noch een idool of een portret.” Het familiekiekje zelf – de president met zijn vrouw, zijn zoon en zijn dochter, lachend, hun gezichten beschilderd met superheldenmaskers – spreekt op een uiterst herkenbare manier de bevolking aan, en is bijna het tegenovergestelde van het typische portret van een koninklijke familie.

“Berdiansk, Ukraine, 28 février 2022, la mine à mains nues” toont een beeld uit een video die in de eerste week van de oorlog viraal ging. Daarin is te zien hoe een Oekraïense man met blote handen een mijn verplaatst van een asfaltweg naar een bos, traag stappend om het dodelijke object niet te destabiliseren, maar tegelijkertijd een sigaret rokend. Het oorspronkelijke beeld in smartphone-formaat werd uitvergroot tot ware grootte. Het portretteert wat burgerzin betekent en teweegbrengt, en benadrukt anderzijds de rol die sociale media en het internet hebben gespeeld bij het verspreiden van het beeldmateriaal van de oorlog in Oekraïne. De donsjas die de anonieme man in de video draagt, lijkt op de donsjassen die de hoofdfiguren aanhebben op het schilderij “Chinese metro: Covid 19 first image”. Dit schilderij is gebaseerd op een beeld dat tijdens de Covid-pandemie op internet circuleerde van mensen die plastic flessen als gezichtsmaskers droegen in het openbaar vervoer. Het beeld is een treffende samenvatting van een ander aspect van ons tijdsgewricht, en voegt een contrasterende laag toe aan de artistieke intenties die hun beslag kregen in de portretschilderijen. Ernaast hangt een replica van Francisco Goya's Naturaleza muerta tres filetes de salmón (“Stilleven met drie zalmmoten”), oorspronkelijk geschilderd in 1812. Op dit stilleven zijn drie stukken van een in moten gesneden vis afgebeeld, die doen denken aan geweld en bloed. Ze verwijzen naar Goya's sombere visie op de mensheid, die tot uiting komt in zijn maatschappijkritische reeks etsen Los Caprichos.

Anna Laganovska, Curator assistent (a.i.) Frans Masereel Centrum